Bu gün Haziran ayinin 21’i…Yani 17 Haziran tarihinin üzerinden yaklasik bir hafta geçmis…Ancak aldigi kararlarla Erzurum Kongresi’ni etkileyen, olusumuyla Anadolu’da Milli Direnis örgütlerinin bir bir kurulmasina önder olan, Erzurum Vilâyet Kongresi’ne deginmeden edemeyecegiz.*Mondros Mütarekesinden sonra Osmanli topraklarinin azinliklar tarafindan taksim girisimleri baslar…Dogu Anadolu bölgesinde Ermeni devleti kurulmasi için dünya kamuoyunda yogun bir propaganda girisimi baslatilir. Bu girisimler karsisinda Dogu Anadolu insani yeniden ayni olaylari yasamanin vermis oldugu korku ve çaresizlik içerisinde bir takim teskilatlar kurmaya baslarlar.Bölgenin toptan savunulmasi ve bütünlügünün saglanmasi amaci ile Istanbul‘da mütarekenin hemen arkasindan Mahmut Nedim Bey Baskanliginda 2 Aralik 1918’de ‘Vilâyât-i Sarkiyye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ ismiyle bir cemiyet kurulur…Dogu Anadolu bölgesinde baslatilan propagandalarin önüne geçmek için de bölge ilerinde subeler açmak isteyen cemiyet, Erzurum Subesinin kurulus çalismalari için de Cevat Dursunoglu’nu görevlendirir.Erzurum‘a gelen Cevat Bey, Albayrak Gazetesi sahibi Süleyman Necati Bey‘in kendisinden önce olusturdugu gizli teskilatla temas kurarak, Istanbul’da bulunan cemiyet merkezine bagli bir sube açma girisimine baslar ve bu amaçla sehrin ileri gelenleriyle yaptigi görüsmelerde 3 Mart 1919’da Valilige basvuruda bulunarak, Vilâyât-i Sarkiyye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin subesini Erzurum’da açmak için izin ister.Valilik yapilan basvuruyu kabul ederek, cemiyetin çalismasina 10 Mart 1919'da izin verir.Kuruculari; Hakkizâde Haci Fehim, Haci Ismailzâde Müftü Sadik, Emekli Binbasi Süleyman, Gümrük Mütevellisi Kazim, Kunbetli Gençagazâde Hüseyin Avni, Haci Recepzâde Haci Hafiz, Namik Efendizâde Ahmet, Emekli Binbasi Haydar, Kobalzâde Ahmet ve Dursun Beyzade Cevat’tir…Görev dagilimi sonrasi Baskanligina Hakkizâde Haci Fehim Efendi’yi, Muhasiplige Süleyman Bey’i, Kâtiplige ise Cevat Bey‘i getirirler.*Cemiyet, ilk is olarak ‘Wilson Ilkelerine’ dayanip; Dogu illerinin nüfus, kültür, tarih ve cografya olarak Türk oldugunu ileri süren bir beyanname yayinlar.Öte yandan Subenin yayin organi görevini üstlenen Albayrak Gazetesi de yayinladigi makale ve yazilarla Dogu Anadolu’nun Türklügü fikrini savunur.Öyle ki gazete bu yayinlariyla Istanbul’da büyük yanki bulur.*Belirlenen amaçlar dogrultusunda Erzurum’da , Dogu Anadolu‘nun parçalanmaz bütünlügünü destekleyen memur ve aydinlarin katilimi ile toplantilar düzenlenir.Ve, Cemiyet çalismalarinin daha aktif olarak yürütebilmek maksadiyla yeni bir yönetim kurulu olusturur.Olusturulan bu yeni yönetimin Baskanligina Raif Efendi, Kâtiplige Dursunzâde Cevat, Muhasiplige Emekli Binbasi Süleyman, Üyeliklere ise Albayrak Gazetesi sahibi Süleyman Necati, Namik Efendizâde Ahmet, Avukat Hüseyin Avni, Haci Recezâde Haci Hafiz, Kirbas Fevzi, Eski Evrak Müdürü Maksut, Avukat Mesut ve Baytar Nedim seçilirler.*Kars‘in isgalinden sonra Erzurum‘da bulunan cemiyet yöneticileri ve ordu mensuplari Dogu Anadolu’nun bütünlügünü saglamak için bütün dogu illerinin katilacagi bir kongre toplanmasini kararlastirmislardi.Bölgede ileri gelen ulema, asker, devlet memuru ve sehrin ileri gelenleri; esnaf ve halktan söz sahiplerinin katilimi ile yapilan toplantilarda bir Nizamnâme düzenlenir ve merkezdeki aydinlari daha aktif hale getirmek amaciyla ‘heyet-i faale’ olusturulmasina karar verilir…Erzurum’un kazalarina da ulasan yapilanma sonucu Vilâyet Kongresi, Erzurum ve kazalari teskilatlarindan gelen 21 kisinin katilimi ile 17 Haziran 1919‘da toplanir.Toplantida Ermeniler tarafindan sürdürülen ayrilikçi propagandalara da cevap mahiyetinde görüsmeler ve kararlar alinir…Bu kararlar;Bölgede isbirliginin saglanmasi, kesin olarak bütün vatanin bütünlügünü saglayarak ondan katiyetle ayrilmama,Ermeni saldirilarina karsi silahli teskilat kurmak, her ne olursa olsun kesin olarak bölgeden göç etmemek,Millî suurun köklesmesi ve gelismesini saglayacak egitim kurumlarinin açilarak egitimin sürdürülmesi seklinde özetlenebilir.*Kongre sonunda olusturulan heyet-i idare, Erzurum Kongresinin tertip edilmesinde önemli görev üstlenmistir.Erzurum Kongresi kararlarina bakildiginda 17 Haziran‘da toplanan Erzurum Vilayet Kongresi kararlarinin izlerini bulmak mümkündür.Erzurum Kongresinin açilisindan itibaren kongreye Erzurum’u temsilen katilan delegeler arasinda fikir birliginin olmasi, Mustafa Kemal ve Rauf Bey‘in kongreye katiliminin saglanmasi için davet çikarilmasi ve bu davet görevinin Kâzim Karabekir Pasa’ya tevdi edilmesi önemlidir…Öte yandan Erzurum teskilatinin birlikte hareketi ve fikir birliginin önemli katkilari bulunmaktadir.Kongre kararlari arasinda yer alan vatanin parçalanmaz bir bütün oldugu, her türlü isgale karsi milletin toptan karsi koyacagi ve azinliklara siyasi ve sosyal imtiyazlar verilemeyecegi gibi genel konularda Vilâyet Kongresi kararlari ile Erzurum Kongresi kararlari bütünlük teskil etmektedir.Tarihi açidan 17 Haziran Vilâyet Kongresinin bir baska önemli noktasi ise Anadolu’nun her tarafinda Millî Teskilatlanma baslanmis, Erzurum Kongresi ile hem millî birligin saglanmasinda önemli bir adim atmis, hem de aldigi kararlari uygulayacak bir lider kazanilmistir.Özellikle Erzurum Vilâyet Kongresinin düzenlenmesi Vilâyât-i Sarkiyye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Subesinin göstermis oldugu basari her türlü takdirin üzerindedir…*Evet, Milli Mücadele tarihinde önemli yere sahip 17 Haziran Erzurum Vilâyet Kongresinin üstünden bir haftayla yakin zaman geçti.Istedik ki yakin tarihimizin sayfalari arasinda yerini alan tarihi vesikayi geç de olsa hatirlayalim…
