HÜRRIYET ESITLIK VE KARDESLIK

Bu yazimizda hürriyet ve esitlik sözcükleri üzerinde degil, “kardeslik” sözcügü üzerinde duracagim.“Hürriyet, esitlik ve kardeslik” sözcükleri Fransiz Ihtilalini (1789-1899) harekete geçiren sözcüklerdir. Fransiz paralari üzerinde: Liberté/hürriyet,  égalité/esitlik ve fraternité/kardeslik sözcükleri yer almaktadir.Fransiz gelenegine uyarak Osmanli son dönemi parasi üzerinde: “Hürriyet, müsavat, adalet” sözcükleri yer almisti.  “Kardeslik” sözcügü yerini adalet sözcügüne birakmisti. Müsavat esitlik demektir.Genelde siyasi tarihlerde hürriyet ve esitlik sözcükleri çok islendi, üzerlerine kitaplar yazildi. Liberal düsünce “hürriyet” sözcügünü, sosyalist düsünce “esitlik” sözcügünü kendine esasa aldi ve kutsadi.  Ancak “kardeslik” sözcügü siyasi tarihlerde yer almadi. “Kardeslik” sözcügü görmemezlikten gelindi. Bu nedenle Fransiz Ihtilali arzu edilen biçimde tam olarak gerçeklesmedi ve bir ayagi eksik kaldi. Avrupa tarihinde de kardeslik hemen hiç gerçeklesmedi. Islam dünyasi da ayni anlayisla “inananlar kardestir” sözünü agizlarindan düsürmedi ancak ellerindeki kiliçla birbirlerine savas açarak bu sözlerini degersiz kildilar. Osmanli geleneginde “kardes katli” sözü hala fetvalarda ter-ü tazeligini korumaktadir.Ancak “kardeslik” sözcügü birçok ülkenin bagimsizlik kazanmasinda kullanildi. Genelde Fransa’nin sömürgesi olan ülkeler “kardeslik” sözcügünü kullandi.  Afrika’da Benin ülkesi bagimsizlik atesini:  “Kardeslik, Adalet, Çalisma”, Moritanya: “Onur, Kardeslik, Adalet”, Nijer ise: “Kardeslik, Çalisma, Ilerleme” sözcükleriyle yaktilar.Kardes sözcügü, Divânu Lügati’t-Türk’te «karindas» (??????????) biçiminde geçer ve Kâsgarli Mahmud -das ekini belirterek kelimeyi “bir karinda beraber bulunmus” olarak açiklar.Anadolu agizlarinda kardes, kardas, gardas ve dadas biçiminde söylenir. Ingilizceden Türkçemize geçen birader sözcügünü de kardes anlaminda kullanmaktayiz.Kardeslikle ilgili hemen hemen hep olumlu sözcükler lügatimizde yer alir. Samimiyetten dolayi seni kardes bildim. Kardes kardes, kardes payi, kardesten ileri olmak, dünya ve ahiret kardesim, din kardesi, sütkardes, kardes kardesi biçaklamis, dönmüs yine kucaklamis. Can kardes, kan kardes, san kardesiz biz.Tevrat’in ilk bölümü “Tekvin” yani “Yaratilis” bölümüdür. Bu bölümde Kardesligin kanla kirlendigini, ilk cinayetin kardesler arasinda islendigi anlatilir.1-Âdem karisi Havva ile yatti. Havva hamile kaldi ve Kayin’i[i] dogurdu. “RAB’bin yardimiyla bir ogul dünyaya getirdim” dedi.2 – Daha sonra Kayin’in kardesi Habil’i dogurdu. Habil çoban oldu, Kayin ise çiftçi.3- Günler geçti. Bir gün Kayin topragin ürünlerinden RAB’be sunu getirdi.4- Habil de sürüsünde ilk dogan hayvanlardan bazilarini, özellikle de yaglarini getirdi. RAB Habil’i ve sunusunu kabul etti.5- Kayin’i ve sunusunu ise reddetti. Kayin çok öfkelendi, suratini asti.6 -RAB Kayin’e, “Niçin öfkelendin?” diye sordu, “Niçin surat astin?7 -Dogru olani yapsan, seni kabul etmez miyim? Ancak dogru olani yapmazsan, günah kapida pusuya yatmis, seni bekliyor. Ona egemen olmalisin.”8- Kayin kardesi Habil’e, “Haydi, tarlaya gidelim[ii]” dedi. Tarlada birlikteyken Kayin kardesine saldirip onu öldürdü.Kuran’da Havva, Habil ve Kabil adi geçmez. Ancak Maide suresinde  bu durum söyle anlatilir:27- “Onlara Âdem’in iki oglunun haberini gerçege uygun olarak anlat: Hani ikisi de birer kurban sunmuslar, birininki kabul edilmis, digerininki kabul edilmemisti. Kurbani kabul edilmeyen, digerine, “Ant olsun seni öldürecegim!” dedi. O da dedi ki: “Allah ancak takva sahiplerinden kabul eder.28- Ant olsun ki sen öldürmek için bana el uzatsan bile, ben öldürmek için sana elimi kaldiracak degilim! Zira ben âlemlerin rabbi olan Allah’tan korkarim.29- Ben diliyorum ki sen hem benim günahimi hem de kendi günahini yüklenesin, cehennemliklerden olasin! Zalimlerin cezasi iste budur.”30- Sonunda içindeki duygular onu kardesini öldürmeye itti; onu öldürdü ve böylece hüsrana ugrayanlardan oldu.31- Ardindan Allah, kardesinin cesedini nasil gömecegini ona göstermek için yeri eseleyen bir karga gönderdi. “Yaziklar olsun bana! Su karga kadar olup da kardesimin cesedini gömmekten âciz miyim?” dedi, ettigine de pisman oldu.Bir de Yusuf Peygamberin kardesleri tarafindan kiskançlik sonucu olusan öldürülme planlarini Tevrat ve Kuran’dan dinleyelim.Tevrat’ta Yusuf’un Düsleri bölümünde olay söyle anlatilir:Yaratilis. 37: 1 Yakup babasinin yabanci olarak kalmis oldugu Kenan ülkesinde yasadi.Yar.37: 2 Yakup soyunun öyküsü: Yusuf on yedi yasinda bir gençti. Babasinin karilari Bilha ve Zilpa’dan olan üvey kardesleriyle birlikte sürü güdüyordu. Kardeslerinin yaptigi kötülükleri babasina ulastirirdi.Yar.37: 3 Israil Yusuf’u öbür ogullarinin hepsinden çok severdi. Çünkü Yusuf onun yasliliginda dogmustu. Yusuf’a uzun, renkli bir giysi yaptirmisti.Yar.37: 4 Yusuf’un kardesleri babalarinin onu kendilerinden çok sevdigini görünce, ondan nefret ettiler. Yusuf’a tatli söz söylemez oldular.Yar.37: 5 Yusuf bir düs gördü. Bunu kardeslerine anlatinca, ondan daha çok nefret ettiler.Yar.37: 6 Yusuf, “Lütfen gördügüm düsü dinleyin!” dedi,Yar.37: 7 “Tarlada demet bagliyorduk. Ansizin benim demetim kalkip dikildi. Sizinkilerse, çevresine toplanip önünde egildiler.”Yar.37: 8 Kardesleri, “Basimiza kral mi olacaksin? Bizi sen mi yöneteceksin?” dediler. Düslerinden, söylediklerinden ötürü ondan büsbütün nefret ettiler.Yar.37: 9 Yusuf bir düs daha görüp kardeslerine anlatti. “Dinleyin, bir düs daha gördüm” dedi, “Günes, ay ve on bir yildiz önümde egildiler.”Yar.37: 10 Yusuf babasiyla kardeslerine bu düsü anlatinca, babasi onu azarladi: “Ne biçim düs bu?” dedi, “Ben, annen, kardeslerin gelip önünde yere mi egilecegiz yani?”Yar.37: 11 Kardesleri Yusuf’u kiskaniyordu, ama bu olay babasinin aklina takildi.Kardesleri Yusuf’u SatiyorYar.37: 12 Bir gün Yusuf’un kardesleri babalarinin sürüsünü gütmek için Sekem’e gittiler.Yar.37: 13 Israil Yusuf’a, “Kardeslerin Sekem’de sürü güdüyorlar” dedi, “Gel seni de onlarin yanina göndereyim.” Yusuf, “Hazirim” diye yanitladi.Yar.37: 14 Babasi, “Git kardeslerine ve sürüye bak” dedi, “Her sey yolunda mi, degil mi, bana haber getir.” Böylece onu Hevron Vadisi’nden gönderdi. Yusuf Sekem’e vardi.Yar.37: 15 Kirda dolasirken bir adam onu görüp, “Ne ariyorsun?” diye sordu.Yar.37: 16 Yusuf, “Kardeslerimi ariyorum” diye yanitladi, “Buralarda sürü güdüyorlar. Nerede olduklarini biliyor musun?”Yar.37: 17 Adam, “Buradan ayrildilar” dedi, “‘Dotan’a gidelim’ dediklerini duydum.” Böylece Yusuf kardeslerinin pesinden gitti ve Dotan’da onlari buldu.Yar.37: 18 Kardesleri onu uzaktan gördüler. Yusuf yanlarina varmadan,  onu öldürmek için düzen kurdular.Yar.37: 19 Birbirlerine, “Iste düs hastasi geliyor” dediler,Yar.37: 20 “Hadi onu öldürüp kuyulardan birine atalim. Yabanil bir hayvan yedi deriz. Bakalim o zaman düsleri ne olacak!”Yar.37: 21 Ruben bunu duyunca Yusuf’u kurtarmaya çalisti: “Canina kiymayin” dedi,Yar.37: 22 “Kan dökmeyin. Onu su issiz yerdeki kuyuya atin, ama kendisine dokunmayin.” Amaci Yusuf’u kurtarip babasina geri götürmekti.Yar.37: 23 Yusuf yanlarina varinca, kardesleri sirtindaki renkli uzun giysiyi çekip çikardilarYar.37: 24 ve onu susuz, bos bir kuyuya attilar.Yar.37: 25 Yemek yemek için oturduklarinda, Gilat yönünden bir Ismaili kervaninin geldigini gördüler. Develeri kitre, pelesenk, laden yüklüydü. Misir’a gidiyorlardi.Yar.37: 26 Yahuda, kardeslerine, “Kardesimizi öldürür, suçumuzu gizlersek ne kazaniriz?” dedi,Yar.37: 27 “Gelin onu Ismaililer’e satalim. Böylece canina dokunmamisoluruz. Çünkü o kardesimizdir, ayni kani tasiyoruz.” Kardesleri kabul etti.Yar.37: 28 Midyanli tüccarlar oradan geçerken, kardesleri Yusuf’u kuyudan çekip çikardilar, yirmi gümüse Ismaililer’e sattilar. Ismaililer Yusuf’u Misir’a götürdüler.Yar.37: 29 Kuyuya geri dönen Ruben Yusuf’u orada göremeyince üzüntüden giysilerini yirtti.Yar.37: 30 Kardeslerinin yanina gidip, “Çocuk orada yok” dedi, “Ne yapacagim simdi ben?”Yar.37: 31 Bunun üzerine bir teke keserek Yusuf’un renkli uzun giysisini kanina buladilar.Yar.37: 32 Giysiyi babalarina götürerek, “Bunu bulduk” dediler, “Bak, bakalim, oglunun mu, degil mi?”Yar.37: 33 Yakup giysiyi tanidi, “Evet, bu oglumun giysisi” dedi, “Onu yabanil bir hayvan yemis olmali. Yusuf’u parçalamis olsa gerek.”Yar.37: 34 Yakup üzüntüden giysilerini yirtti, beline çul sardi, oglu için uzun süre yas tuttu.Yar.37: 35 Bütün ogullari, kizlari onu avutmaya çalistilarsa da o avunmak istemedi. “Oglumun yanina, ölüler diyarina yas tutarak gidecegim” diyerek oglu için aglamaya devam etti.Yar.37: 36 Bu arada Midyanlilar da Yusuf’u Misir’da firavunun bir görevlisine, muhafiz birligi komutani Potifar’a sattilar.Kuran’da Yusuf suresinde de bu olayi söyle anlatilir:4- Bir gün Yusuf, babasina demisti ki: “Babacigim! Ben rüyamda on bir yildizla günesi ve ayi gördüm; onlari bana secde ederken gördüm.”5- Babasi, “Yavrucugum” dedi, “Rüyani sakin kardeslerine anlatma, sonra sana tuzak kurarlar! Çünkü seytan insana apaçik bir düsmandir.”6- Anlasilan böylece rabbin seni seçecek, sana rüyada görülenlerin yorumunu ögretecek ve daha önce atalarin Ibrahim ve Ishak’a nimetini tamamladigi gibi sana ve Yakup soyuna da nimetini tamamlayacaktir. Kuskusuz rabbin çok iyi bilendir, hikmet sahibidir.”7- Ant olsun ki Yusuf ve kardeslerinde, almak isteyenler için ibretler vardir.8- Hani kardesleri demislerdi ki: “Yusuf ile öz kardesi babamizin gözünde bizden daha degerli. Hâlbuki bizim sayimiz daha çok. Süphesiz ki babamiz apaçik bir yanilgi içinde!9- Yusuf’u öldürün veya onu (uzak) bir yere atin ki babanizin teveccühü yalniz size kalsin! Ondan sonra da (tövbe ederek) iyi kimseler olursunuz!”10- Onlardan biri, “Yusuf’u öldürmeyin, eger mutlaka yapacaksaniz, onu (kör) kuyunun dibine birakin. Nasil olsa gelip geçen kervanlardan biri onu bulup alir” dedi.11- Dediler ki: “Ey babamiz! Niçin Yusuf hakkinda bize güvenmiyorsun? Oysa biz onun iyiligini isteyen kimseleriz.12- Yarin onu bizimle beraber (kira) gönder de bol bol yesin içsin, oynasin; onu mutlaka koruruz.”13- Babalari, “Dogrusu onu götürmeniz beni endiselendiriyor; farkinda olmadiginiz bir sirada onu kurt yer diye korkuyorum” dedi.14- Dediler ki: “Biz böylesine kalabalik iken onu kurt yerse o zaman gerçekten bize yaziklar olsun!”15- Onu götürüp kuyunun dibine birakmaya ittifakla karar verince bunu yaptilar. Biz de Yusuf’a, “Kardeslerinin bu yaptiklarini bir gün onlara, kendileri (senin kim oldugunun) farkina varmadan mutlaka haber vereceksin!” diye vahyettik.16- Aksam aglayarak babalarina geldiler.17- “Ey babamiz! Biz yaris için uzaklasmis, Yusuf’u da esyamizin yaninda birakmistik; onu kurt yemis! Ama biz dogru söyleyen kimseler olsak da sen bize inanmazsin” dediler.18-  Gömleginin üstünde uydurma bir kan izi de gösterdiler. Yakup, “Hayir! Nefsiniz sizi kötü bir is yapmaya sürüklemis; artik (bana düsen) güzelce sabretmektir. Anlattiginiz seyler karsisinda, (bana) yardim edecek olan ise ancak Allah’tir” dedi.19- Derken bir kervan geldi, sucularini gönderdiler, adam kovasini kuyuya saldi; “Müjde! Iste bir oglan çocugu!” diye bagirdi. Onu alip bir ticaret mali olarak sakladilar. Allah onlarin yaptiklarini çok iyi biliyordu.20 – (Misir’da) onu yok pahasina, birkaç dirheme sattilar. Zaten ona pek deger vermemislerdi.21-  Onu satin alan Misirli adam karisina, “Ona deger ver ve güzel bak! Umulur ki bize faydasi olur veya onu evlât ediniriz” dedi. Iste böylece Yusuf’a orada bir yer sagladik ve bunu olaylarin yorumunu ona ögretelim diye de yaptik. Allah, emrini yerine getirmeye kadirdir. Fakat insanlarin çogu bunu bilmezler.”Imdi Tevrat’ta ve Kuran’da önümüze konan kardesler arasindaki olaylari göz önünde tutularak kardes olmanin zorlugunu görmekteyiz. Her kardes kardeslik yapamiyor. Anne ve babalar bu durumu çok iyi anlamali, evlatlar arasinda kiskançlik olusturtacak durumlardan uzak durmalidir.Sinifta bazen degerli kardeslerim diye derse baslarim. Siyasetçilerimizin agzindan “kardeslerim” sözü hiç eksik degil. Camilerde sik sik “inanalar kardestir” ayetini sikça duyariz.Hz. Âdem ve Hz. Yakup peygamberdiler ancak kardesler arasindaki kanla biten olaylar ortada. Tevrat ve Kur’an insanin kardesini öldürecek kadar katil ruhlu oldugunu ortaya çikariyor ve gizlemiyor. Bazi insanlar ben peygamber soyundanim seyidim diye tafra atar. Osmanli devleti seyit olanlardan vergi almamis. Adam niye seyitlige sahip çikmasin. Hala ülkemizin bazi kentlerinde bu anlayis devam etmektedir.Ülkemizde mirastan dolayi huzursuz olmayan aile var mi diye sinifta zaman zaman soru sorarim. Hele hele kiz ögrencilerime miras konusunda ne düsünüyorsunuz, alacak misiniz dedigimde sinifi çok sessizlik kaplar. Erkek ögrencilere kiz kardeslerinize miras hakkini verme konusunda ne düsünüyorsunuz dedigimde de ayni sessizlik hüküm sürer. Çok az ögrenci bu soruma olumlu cevap verir.  Demek ki ekmegimizi kardeslerimizle paylasamiyoruz. Paylasmakta zorlaniyoruz.Demek ki “kardeslik” Fransiz ihtilalinde, ülkelerin bagimsizliklarinda yer alsa da kardeslik hukukunu olusturmak çok zor olsa gerek.Son söz olarak yine Kuran’a dönelim onun sözüne kulak kesilelim:“Hep birlikte Allah’in ipine (Kur’an’a) simsiki sarilin. Parçalanip bölünmeyin. Allah’in size olan nimetini hatirlayin. Hani sizler birbirinize düsmanlar idiniz de O, kalplerinizi birlestirmisti. Iste O’nun bu nimeti sayesinde kardesler olmustunuz. Yine siz, bir ates çukurunun tam kenarinda idiniz de O sizi oradan kurtarmisti. Iste Allah size ayetlerini böyle apaçik bildiriyor ki dogru yola eresiniz. Ali Imran 103.Not: 4 günlük sokaga çikmama duyurusunu göz önünde tutarak yazimi biraz uzun tuttum.  Ramazan bayraminizi en içten dileklerimle tebrik eder, saglikli ve mutlu günler dilerim. 23.05.2020