TOPLUMSAL DAYANISMA VE KALABALIK IÇINDE YALNIZ YASAMA…

Dün  Vakiflar Haftasi basladi…Bir hafta süresince çesitli etkinlikler yapilacak.Vakif gelenegi açisindan hayli zengin olan ülkemizde,  pandemi kosullari nedeniyle bu hafta süresince belki de kisitli etkinlikler yapilacak.*Islâm’da vakif çok yaygin ve önemlidir.Bu önem bir Hadis-i Serif’le  anlam bulmakta…Insan, bu dünyadan ayrildiktan sonra “sadaka-i cariye, ilmi eser ve kendisine dua eden hayirli bir evlât ile anilir.”Bu hadis emri, Türk Dünyasinda birçok sultanin, devlet adami ve hayir sahipleri vakif yoluyla imaret, asevi, hastane, kervansaray, camii, medrese gibi kurumlari yapmalarini sagladi.Günümüzde bazi kurumlar tarafindan gelenek devam ettiriliyor ve özellikle ‘asevleri’nce ihtiyaç sahiplerine sicak yemek dagitiliyor.*Bu dönemde basta Anadolu olmak üzere, Selçuklu ve Osmanli Hanedani ve birçok Türk Beyligi vakif eseri ile donandi.Vakif gelirleriyle çesmeler ve sebiller, su yollari, çocuk yuvalari, dul ve yetim evleri, misafirhaneler, kütüphaneler, çamasirhane, hamam, namazgâh, han, bedesten gibi yapilan ve kurumlar olusturuldu.*Osmanli Imparatorlugu döneminde hizmet veren sosyal amaçli hayir kurumlarinin sayisi binlerle ifade edilmekte…Bu dönemde,‘Mektep çocuklarina gida ve yiyecek yardimi yapmak, agaç dikmek, borçtan hapse girenlerin borcunu ödemek, fakirlerin ve kimsesizlerin cenazesini kaldirmak, kis aylarinda kuslarin beslenmesini saglamak, öksüz kizlara çeyiz hazirlamak, daglara geçitler yapmak, kimsesiz çocuklari bayramda sevindirmek’ gibi vakiflar kuruldu.Yine Müslümanligin iki kutsal beldesi olan Mekke ve Medine sehirlerine yönelik de vakiflar tesis edildi.Türkler, kurduklari vakiflarla irk ve din farki gözetmeksizin insanliga hizmeti esas aldi.Anadolu’da kurulan  sifâhâneler, ruh ve beden hastaliklarinin tedâvi edilmesinde   önemli islevler üstlendi.Bu dönemde, Vakif Hastaneleri ayni zamanda birçok ilaç formülünün gelistirildigi ve ilaçlarin üretildigi önemli saglik merkezleriydi.O günkü adlariyla  ‘timarhâne’  ve ‘ dârüssifâ’ lar Anadolu’nun en önemli Vakif kuruluslaridir.Bu kuruluslarda halka bu günkü anlamda poliklinik ve hastane hizmeti, dönemin en iyi hekimleri tarafindan parasiz olarak verilirdi.Bunlarin içerisinde Edirne’de Sultan Yildirim Beyazit tarafindan yaptirilan Beyazit Külliyesi’nde bulunan sifâhânede,  hastalar ‘Musikî’ ile tedavi edilmekteydi ve dünyada böylesi bir merkez daha yoktu.*Sosyal amaçli olarak kurulan imarethâneler, yetimlere maas baglar, kimsesiz kadin ve çocuklari koruma altina alir, bu çocuklarin okuyabilmesi için okullar açarak, ögrenimlerini ücretsiz olarak yapmalarini saglardi.Vakiflarin bir baska sosyal amaçli hizmeti de, yolculuk yapan insanlari konaklatmak, sicak çorba ikram etmek, ticaret kervanlarini ve onlarin mallarini muhafaza altina almak için yol güzergâhlarinda ve sehirlerde kervansaraylar insa etmekti.Çogunlukla da bu kervansaraylar korunakli olurdu. Bu amaçla yollar yapilir, köprüler kurulurdu.Ne hazindir ki, bu gün Anadolu’nun bir çok yerinde bulunan ve birer sanat saheseri olan bu kervansaray ve hanlarin boynu büküktür ve çogu yalnizliga terkedilmistir…Yine Osmanli’nin hükmettigi topraklarin tamaminda yaygin ve etkin olan vakiflar, bu gün ne yaziktir ki, sahipsiz ve baska ellerdedir.Bu sanat saheserlerinin birçogu talana ve ranta kurban edilmis, bazilari da yikilmistir…*Osmanli sosyal hayatinin ve medeniyetinin en önemli kuruluslari vakiflardir.Sözünü ettigimiz hayir kurumlari oldukça yaygindir ve insanlar bu hayir kurumlarindan bedava yararlanirlardi.Köylerde köy odalari, evlerde hariciye adi verilen misafir odalari bulunurdu. Yine bazi illerimizde bu gün de yasatilan  ‘Mahalle Odalari’ o mahallenin vakfiyesidir.Bayburt ilimizde bu gün devam ettirilen bu vakif geleneginde; mahallede kiz isteme, nisan ve kina geceleri mahalle odalarinda yapilir, mahalleden birisi öldügünde taziye evi olarak burasi kullanilir ve cenaze sahipleri üç gün boyunca bu odada oturarak taziyeleri kabul eder.Mahalle sakinleri de gelen misafirlere yemek ikram eder.Baska sehirlerden gelen ve yatacak yeri olmayan Tanri Misafirleri de bu odalarda agirlanir ve yatirilir.Kültürümüzde atalarimiz, dedelerimiz bir yolcu, fakir veya yabanci bulup sofrasina oturtmak için can atar, sözünü ettigimiz vakiflari kurarak gelen insanlara hizmet ederlerdi.Geçmiste vakif eserleri sayesinde toplum içerisindeki dayanisma ve yardimlasma güçlenmis, insanlar arasinda güçlü sevgi bagi kurulmusturNe yazik ki bu gün geleneksel yapimiz hizla degismekte ya da erozyona ugramakta, yasadigimiz apartmanlarda üst katta oturan alt kattakini tanimayacak sekilde ikamet etmekte…Adeta kalabaliklar içinde yalniz yasamaktayiz…